Sleutels tot waarheid – over Rilke, Houvast en mijn komende expositie in Warmond

De afgelopen weken luister ik naar Rilke’s Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge. Een luisterboek vol rijke kost: prachtig, maar ook beangstigend. Het is geschreven rond 1910, in een tijd dat de psychologie zich ontwikkelde en kunstenaars als Munch met De Schreeuw de angst en ontwrichting van het bestaan tastbaar maakten. Rilke’s woorden ademen die sfeer van onzekerheid en verwarring, en dat maakt ze nog altijd actueel.

Sinds mijn afstudeerscriptie Houvast (1979) onderzocht ik hoe waarheid nooit objectief is, maar altijd door subjectieve waarneming wordt gevormd. Dat thema keert steeds terug in mijn kunstenaarschap: beelden die iets lijken te onthullen maar tegelijk verhullen, die openstaan voor meerdere interpretaties. Hun betekenis verandert altijd met de context waarin ze verschijnen.

In 1998 kreeg dit vorm in een dubbel opgenomen foto achter matglas. Wat er te zien was, bleef onduidelijk — de kijker werd gedwongen te zoeken naar betekenis, maar vond geen definitief antwoord. Juist daarin ontstond de kracht van het werk: in de onzekerheid en de kwetsbaarheid van intense waarneming.

Diezelfde spanning vormt nu de kern van mijn sleutelproject. Een sleutel suggereert houvast: toegang, veiligheid, de belofte van één waarheid. Maar mijn sleutels laten zien dat er niet één sleutel naar de werkelijkheid bestaat. Er zijn talloze toegangen, talloze werelden en waarheden. De sleutel en hun betekenis ligt in het spel van twijfel, openheid, kwetsbaarheid en de veranderbare context waarin ze worden geplaatst.

Toch toont Rilke ook dat onduidelijkheid geen gemakkelijke vrijblijvende positie is. De drang naar duidelijkheid blijft zich opdringen. Vooral in stressvolle situaties grijpen we terug op zwart-wit denken en slaan we de derde weg over: de weg van het onzekere, het meerduidige, het kwetsbare. Juist daar, in dat ongemakkelijke midden, ontstaat de mogelijkheid om werkelijk anders te zien.

Dit project krijgt een plek in mijn komende, maand durende expositie in Warmond opening eind december. Daar nodig ik bezoekers uit om samen te ervaren dat houvast niet betekent dat alles vastligt, maar dat het gevonden wordt in de beweging tussen materie, betekenis en waarneming — en dat alles altijd in relatie tot de context.